مراد از حشر حیوانات در آیه ی: «و اذا اَلْوُحُوشُ حُشِرَتْ» چیست؟ آیا حیوانات نیز حشر و سؤال و جواب دارند؟
حشر در لغت و اصطلاح:
حشر در لغت به معناى جمع کردن و در اصطلاح، به معناى جمع آورى نمودن خلایق در قیامت توسط خداوند متعال،- جهت محاسبه و سؤال و جواب از آنان- است.
رستاخیز حیوانات:
در این مسئله به طور کلى دو نظر مطرح گردیده است. 1. آن که رستاخیز براى حیوانات نیست و حشر هر حیوانى مرگ آن است؛ زیرا که حیوانات مکلّف نیستند. در حالى که حساب و سؤال و جواب مخصوص مکلّفان است. 2. در مقابل، عدهاى قایل اند براى حیوانات نیز همانند انسانها رستاخیز است و در قیامت محشور مىشوند، چون همهى حیوانات صاحب شعورند و نسبت به درک و شعورشان مورد بازخواست قرار مىگیرند.
شعور و علم حیوانات:
علاوه بر آیات و روایات زیادى که دلالت بر شعور و علم حیوانات مىکنند، تجارب و علم روز انسانى نیز مؤید این ادعاست. از جملهى آیات مىتوان به داستان فرار کردن مورچگان از برابر لشگر سلیمان و داستان آمدن هُدهُد به منطقهى /«سبا در یمن» و آوردن خبرهاى هیجان انگیز براى سلیمان و شرکت پرندگان در مانور حضرت سلیمان و... که دلالت بر شعورى بالاتر از غریزه براى حیوانات دارد. همچنین روایاتى که براى بعضى حیوانات، مقاماتى را بیان مىکنند، دلالت بر شعور و درک حیوانات دارد و گرنه اعطاى مقام و منزلت، معنا و مفهومى نخواهد داشت. مانند روایتى از امام سجاد (ع) که فرمود: «شترى که هفت سال در صحراى عرفه باشد، از حیوانات بهشتى است». از حیث تجربى و علمى مشاهده مىکنیم که عموم حیوانات به سود و زیان خود آگاهند، و دوست و دشمن خویش را مىشناسند و از خطر مىگریزند و به منافع خود رو مىآوردند و یا تعلیم پذیرى و مستعد بودن براى انجام مأموریتهاى گوناگون، همه حکایت از شعور و درکى بالاتر از غریزه بر حیوانات مىکند. بنابراین، همان گونه که درک و شعور، ملاک حشر و بازگشت انسان به سوى خداست، ملاک حشر و بازگشت حیوانات هم مىباشد. قایلین به حشر حیوانات به آیه ی شریفهى «وإذا الوُحوشُ حُشِرَتْ» تمسک کردهاند و گفتهاند: مراد از آن، جمع شدن حیوانات در روز قیامت است. این قول تقویت مىگردد به آیه ی شریفهاى که مىگوید: «هیچ جنبندهاى در زمین نیست و نه هیچ پرندهاى که با دو بال خود پرواز مىکند، مگر این که آنها هم اُمَّت هایى چون شمایند. ما در این کتاب، هیچ چیز را فروگذار نکردیم، سپس همگى به سوى پروردگارشان محشور مىگردند». این آیه حیوانات را به انسان تشبیه مىکند ، «اُمَمٌ أمْثالُکُمْ»، و با توجه به ادامه ی آیه: «ثمَّ الى ربهم یُحشَرون» که دلالت دارد بر این که آنها (حیوانات) بسان انسانها مىمیرند و پس از مرگ، دگر باره برانگیخته مىشوند و به سوى پروردگارشان محشور خواهند شد. این معنا مورد تأیید روایات اسلامى نیز قرار گرفته است. از جمله در روایتى از طرق اهل تسنن از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که در تفسیر این آیه فرمود: «خداوند تمام این جنبندگان را در روز قیامت بر مىانگیزاند و قصاص بعضى را از بعضى مىگیرد، حتى قصاص حیوانى که شاخ نداشته و دیگرى بى جهت به او شاخ زده است از او خواهد گرفت».
